Mazuka-Chopin và nghệ sĩ Đặng Thái Sơn

Mazurka - điệu nhảy dân gian, cùng với polonaise - điệu nhảy quý tộc, là nơi thấy rõ nhất tinh thần cốt cách Ba Lan trong Chopin, và cũng là nơi in đậm dấu ấn cá nhân của Chopin. Một tâm hồn lãng mạn, dịu dàng mà quyết liệt đã biến thể loại dân vũ bình dị thành những “khẩu đại bác ẩn dưới những khóm hồng” như lời ví von của Schumann, và đưa mazurka vào một vị trí không thể thay thế trong kho tàng âm nhạc kinh điển của nhân loại.

Vẫn trung thành với những đặc điểm truyền thống, chẳng hạn như vận dụng những điệu thức tự nhiên của dân tộc và âm nền trì tục trên các quãng đặc trưng, mượn cách diễn tấu của nhạc cụ dân gian và lối nhấn đặc thù vào phách yếu, tức là phách thứ hai hoặc phách cuối của nhịp 3/4, nhưng đây không còn đơn thuần là điệu nhảy nữa. Với hình thức đa dạng và nội dung sâu sắc, mazurka của Chopin đã trở thành một biểu tượng đầy mê hoặc và quyến rũ.

Khi êm ả thanh bình trong phong cảnh hữu tình, khi rộn ràng cuốn hút vào tiết tấu nhảy múa, những bức tranh thiên nhiên và khung cảnh vũ hội thôn dã được họa lại không chỉ ở những mazurka đầu tiên của tuổi hoa niên:

Nỗi buồn phận nước lồng trong cảm xúc riêng tư, chất thơ hòa lẫn chất bi, giai điệu lúc đắm say bay bổng, lúc trầm tư ngâm ngợi, âm thanh lúc mong manh buông lơi, lúc trĩu nặng u sầu… Những gì làm nên vẻ đẹp tao nhã, xao xuyến, đượm buồn của Chopin đều được tìm thấy nơi đây, ở những mazurka ngọt ngào chất hát.

Bên cạnh những bức tranh xinh xắn và thuần nhất về cảm xúc là những trường ca kịch tính. Diễn biến câu chuyện được xây dựng theo cấu trúc dài hơi, luân phiên các đoạn tương phản tính cách theo kiểu rondo hoặc hình thức 3 đoạn phức, giống như những màn kịch nhiều xung đột giữa các trạng thái cảm xúc khác nhau, đối lập về hòa thanh, cường độ, âm vực, nhịp điệu.

Ở đây thường bắt gặp những màn trò chuyện “tay đôi” giữa giai điệu đầy nữ tính, duyên dáng, hoa mĩ và nét nhạc rất nam tính, kiên định, mạnh mẽ, tựa hồ một cặp nhảy quấn quýt trong chuyển động đồng nhất hoặc đối đáp đan xen nhau. Song có lúc đấy không hẳn là đối thoại tâm tình giữa hai nhân vật, mà là độc thoại nội tâm giữa “ta với ta”, như thể một người đang tự hỏi lòng mình và cố khẳng định cho mình, nhưng cuối cùng trong lối kết lịm dần vẫn day dứt một câu hỏi không lời giải đáp.

Mộc mạc và lộng lẫy, trầm mặc và thanh thoát, ngập ngừng và dồn dập, hào hiệp và mỉa mai, trễ nải và cuồng nhiệt, rạng ngời và u ám, tĩnh lặng và bất an, than thở và hùng hồn, vui nhộn và bi ai… Chẳng vô cớ mà người đời đã coi toàn bộ mazurka của Chopin như cuốn “bách khoa toàn thư” âm nhạc về cảm xúc con người.

Mazurka là niềm tự hào của Ba Lan và luôn có giải thưởng cho người chơi mazurka hay nhất trong cuộc thi Chopin. Việt Nam có một niềm tự hào mang tên Đặng Thái Sơn - người đoạt giải nhất năm 1980 và còn là quán quân trong lịch sử concours Chopin đã cùng lúc giành nhiều giải phụ, trong đó có giải polonaise và mazurka.

Là một trong rất ít danh cầm thế giới được coi là Chopinist, nghệ sĩ Đặng Thái Sơn đã đi từ một Chopin đầy chất thơ trong vẻ đẹp tinh khiết ở tuổi thanh niên của mình, và ngày càng thấu hiểu hơn nỗi đau của Chopin qua những trải nghiệm nỗi đau của chính mình, để đến tuổi trung niên lại trở về với một Chopin sâu lắng, tinh tế và bình dị hơn trong vẻ đẹp vĩnh hằng.

(Nguồn: Hội nhạc sĩ Việt Nam)Đ